“Wat zit Jeruzalem daar eenzaam! De stad waar eerst zoveel mensen woonden, zit er nu bij als een eenzame weduwe. De stad die eerst zo machtig was, de koningin van de steden, is nu veroordeeld tot slavernij.”  Het zijn – vrij vertaald – de eerste regels van de Klaagliederen, een boek uit het oude Testament dat treurt om de vernietiging van Jeruzalem in 587 voor Christus. Het was koning  Nebukadnezar II, de machtigste koning van het Nieuw-Babylonische Rijk, die zijn rijk uitbreidde tot aan de grens met Egypte, Syrië onderwierp en Jeruzalem volledig verwoestte.

Die Klaagliederen, vaak toegewezen aan de profeet Jeremia, zijn wellicht geschreven door tempelzangers, die ze  gecomponeerd hebben voor liturgische vieringen waarin gerouwd en getreurd werd om de ondergang van Jeruzalem.

De liederen zijn alleszins een inspiratiebron geweest voor heel wat componisten: onder andere Pierre de la Rue, Orlandus Lassus, Christobal de Morales, Giovanni Pierluigi da Palestrina en Igor Stravinsky hebben ze getoonzet. Een bijzondere vorm van de Klaagliederen zijn de zogenaamde Leçons de Ténèbres.  Vooreerst hebben ze Leçons een liturgische functie: drie voor Witte Donderdag, drie voor Goede Vrijdag en drie voor Stille Zaterdag. Ze hebben bovendien een hoog melismatische vocale lijn: er worden meerdere noten gezongen per lettergreep. De bekendste Leçons de Ténèbres zijn die van François Couperin, maar de hier besproken CD bevat de allereerste opnames van de versie van de Belgische componist Charles-Joseph van Helmont. De in 1715 geboren van Helmont werd op 18-jarige leefijd organist aan de  Brusselse Sint-Michiel en Sint-Goedelekathedraal. Later werd hij kapelmeester van de Onze-Lieve-Vrouw-ter-Kapellekerk om weer terug te keren tot de kathedraal tot zijn zoon hem in 1777 opvolgde. Van Helmont componeerde heel wat religieuze en profane werken, liefst 525 manuscripten van hem liggen bewaard in de bibliotheek van het conservatorium van Brussel.

Een van die composities is dus zijn versie van de Leçons de ténèbres die nu door Scherzi Musicali op cd zijn gezet. Het ensemble rond Nicolas Achten verzamelt 3 tot 40 muzikanten rond oude muziek uit de 17^de en 18^de eeuw. Voor dit project werkte Scherzi Musicali met drie sopranen: Wei-Lian Huang, Deborah Cachet en Griet De Geyter. Alle drie hebben ze hun sporen verdiend in de wereld van de oude muziek en ook bij deze opnames zijn ze van groot belang. Zij leveren voortreffelijke zangpartijen af van deze moeilijke, sombere en minder-hapbare muziek. Het kan moeilijk anders: klaagliederen zijn – het woord zegt het zelf – niet meteen de vrolijkste en virtuoze muziek die je je kan voorstellen. Van Helmont haalt – voorzichtig gezegd – niet het niveau van François Couperin, luister daarvoor maar eens naar de opnames van zijn Leçons de ténèbres door les Arts Florissants onder leiding van William Christie uit 1997 (Spotify). Een van de redenen daarvoor zou kunnen zijn dat Van Helmont zijn composities heeft uitgewerkt met de bedoeling ze te laten uitvoeren in de Brusselse Onze-Lieve-Vrouw-ter-Kapellekerk waar hij kapelmeester was tussen 1737 en 1777. Hij had er slechts een klein koor ter beschikking.

Het doet echter geen afbreuk aan het engagement van Scherzi Musicali en de drie sopranen die er met deze cd duidelijk voor gekozen hebben niet altijd een wandeling te maken over erg goed begaanbare paden maar ook het avontuur te durven opzoeken dat zowel hen als ons – als luisteraar – alleen maar rijker (aan cultuur) kan maken. Daarin zijn ze in elk geval geslaagd.

(Hieronder zie je een interessante korte video over de opnames van deze CD)

Bart Debbaut, mei 2023