Luisteren we naar polyfonie om de teksten te begrijpen? Of laten we ons meenemen op de golven van mystiek, religie en spiritualiteit om uiteindelijk weg te dromen in een soort zelfreflectie? Precies daarover gaat Ex Nihilo, de nieuwe CD van het Belgische ensemble Graindelavoix onder leiding van Björn Schmelzer.

Schmelzer bespreekt in het CD-boekje hoe sommige mensen vroeger kritiek hadden op deze muziekstijl. Ze vonden dat polyfone kerkmuziek niets “echts” zei, dat de verschillende stemmen samen een lege klank vormden zonder betekenis. De zangers zouden vaak niet eens begrepen hebben wat ze zongen. Toch ziet Schmelzer juist schoonheid in deze “leegte”. Volgens hem maakt dit ongrijpbare karakter polyfonie juist bijzonder: het geeft een manier om het mysterie van God en de grote spirituele vragen weer te geven zonder alles te willen verklaren. De complexe, gelaagde stemmen zorgen ervoor dat je de tekst niet direct begrijpt, maar wel een gevoel krijgt van iets groots en ongrijpbaars.

Ex Nihilo bevat werken van enkele van de grootste polyfonisten uit de Renaissance. Zo horen we onder meer Praeter rerum seriem van Josquin Desprez, een prachtig voorbeeld van hoe herhaling en subtiliteit het stuk een rituele, bijna hypnotiserende kracht geven. Johannes Ockegems Alma redemptoris mater laat diepe, trage klanken horen die Graindelavoix met hun kenmerkende, ongepolijste stijl perfect tot hun recht laat komen. Daarnaast staat Jacob Obrechts Salve Regina op de CD, een werk dat in deze uitvoering benadrukt hoe polyfonie soms meer draait om “niet-weten” dan om een duidelijk begrip van de tekst.

Graindelavoix onderscheidt zich met een gedurfde uitvoeringstijl. Waar andere ensembles vaak kiezen voor een gladde, harmonieuze klank, kiest Graindelavoix voor een rauwe, bijna schrijnende stijl met onverwachte lichte trillingen (tremolo) in de stemmen. Deze ongepolijste aanpak versterkt de mystieke en intense sfeer van deze religieuze werken en maakt de muziek tegelijkertijd ongemakkelijk en hypnotiserend. Het lijkt bijna alsof de muziek een geheim bewaart dat we niet volledig kunnen bevatten. Daarmee raakt hun stijl meteen de kern van de boodschap.

Ex Nihilo van Graindelavoix vraagt om een open houding voor het mysterie en de leegte in polyfonie. Het resultaat is een krachtige luisterervaring die je uitnodigt om niet alles direct te willen begrijpen. Schmelzer en zijn ensemble bewijzen dat polyfonie een zoektocht kan zijn naar het onbekende, het ongrijpbare.

Bart Debbaut, november 2024